Trong suốt cuộc đời hoạt động cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn quan tâm vấn đề giáo dục, đào tạo toàn diện cho thanh niên Việt Nam. Trước lúc đi xa, Người đã dặn lại rằng: “Đoàn viên và thanh niên ta nói chung là tốt mọi việc đều hăng hái xung phong, không ngại khó khăn, có chí tiến thủ. Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng chủ nghĩa xã hội vừa hồng vừa chuyên”. Đồng thời, Người chỉ rõ: “Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết”[1]. Thực hiện lời di huấn của Người, Đảng ta đã thường xuyên chăm lo giáo dục, bồi dưỡng đào tạo, phát triển toàn diện thanh niên Việt Nam. Một trong những nội dung quan trọng đó là giáo dục, bồi dưỡng lý tưởng xã hội chủ nghĩa cho lực lượng thanh niên Việt Nam hiện nay, đây được coi là một nhiệm vụ vừa cơ bản, vừa cấp bách, đồng thời là đòi hỏi khách quan của nhiệm vụ cách mạng nước ta trong giai đoạn hiện nay.

Lịch sử lý tưởng xã hội loài người cho đến nay đã tồn tại và phát triển qua nhiều mô hình khác nhau, có giai đoạn song song tồn tại nhiều mô hình lý tưởng xã hội đấu tranh, phủ định lẫn nhau. Lý tưởng xã hội ra đời sau thông thường kế thừa có chọn lọc những tinh hoa của lý tưởng xã hội trước và hoàn thiện, tiến bộ hơn lý tưởng xã hội trước đó. Do vậy, sự xuất hiện của lý tưởng xã hội chủ nghĩa cũng là một tất yếu khách quan của lịch sử, phản ánh đúng quy luật phát triển của xã hội loài người. Dựa trên những thành tựu lý luận và kinh tế chính trị, đồng thời tiếp thu những di sản sáng tạo của các học thuyết xã hội chủ nghĩa của các nhà lý luận tiền bối, cùng với sự tổng kết thực tiễn phong trào đấu tranh của giai cấp công nhân, C.Mác và Ph. Ăngghen đã hình thành nên học thuyết chủ nghĩa xã hội khoa học. Sự ra đời của chủ nghĩa xã hội khoa học là một bước ngoặt trong lịch sử tư tưởng nhân loại, đáp ứng đầy đủ, kịp thời đòi hỏi của lịch sử, đem lại cho giai cấp vô sản và nhân loại tiến bộ một thế giới quan mới để nhận thức và cải tạo thế giới vì mục đích phục vụ con người. Theo C.Mác: “Lý tưởng cao cả của xã hội chủ nghĩa là xây dựng một xã hội công bằng, mọi người đều có quyền lao động và phân phối theo lao động, không có cảnh người bóc lột người; thủ tiêu lao động bị tha hóa, giành lại bản chất người cho con người, phát triển mọi khả năng của mỗi cá nhân tự do” [2]. Mở đầu cho thắng lợi lý tưởng xã hội chủ nghĩa là thắng lợi của Cách mạng Tháng Mười Nga năm 1917, đã biến lý tưởng xã hội chủ nghĩa từ lý luận thành hiện thực, mở ra một thời đại mới, thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội trên phạm vi toàn thế giới.

Sau Cách mạng Tháng Mười và chiến thắng chủ nghĩa phát xít của Hồng quân Liên Xô, một loạt nước xã hội chủ nghĩa mới ra đời. Như vậy, từ phạm vi một nước, chủ nghĩa xã hội trở thành hệ thống thế giới, làm thay đổi cục diện so sánh lực lượng cách mạng và phản cách mạng, có lợi cho phong trào cách mạng thế giới. Tuy nhiên, khi các nước xã hội chủ nghĩa ở Đông Âu và Liên Xô bị sụp đổ, phong trào cách mạng xã hội chủ nghĩa tạm thời lâm vào thoái trào. Tuy nhiên, đó không phải là sự cáo chung của lý tưởng xã hội chủ nghĩa mà là sự sụp đổ của một mô hình xã hội chủ nghĩa tập trung, quan liêu, giáo điều, đi chệch những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, chậm phát hiện những sai lầm để khắc phục sửa chữa, trong khi đó lực lượng phản cách mạng lại ra sức chống phá tinh vi, quyết liệt. Thực tế đó đã thức tỉnh giai cấp công nhân và nhân dân lao động các nước, các đảng cách mạng và những người cộng sản chân chính về bài học có tính nguyên tắc: kiên định mục tiêu lý tưởng xã hội chủ nghĩa, giữ vững bản chất giai cấp công nhân, không ngừng tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng với hệ thống chính trị và lực lượng vũ trang, không ngừng nâng cao cảnh giác cách mạng trong cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc, vì hòa bình, độc lập dân tộc, dân chủ và chủ nghĩa xã hội trong thời đại ngày nay. Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng khẳng định: “Chủ nghĩa xã hội trên thế giới, từ những bài học thành công và thất bại cũng như từ khát vọng và sự thức tỉnh của các dân tộc, có điều kiện và khả năng tạo ra bước phát triển mới. Theo quy luật tiến hóa của lịch sử, loài người nhất định sẽ tiến tới chủ nghĩa xã hội”[3].

Cách mạng xã hội chủ nghĩa là một cuộc cách mạng sâu sắc, triệt để toàn diện nhất trong lịch sử nhân loại nhưng cũng là cuộc cách mạng khó khăn, phức tạp nhất. Lực lượng quan trọng hiện thực hóa lý tưởng xã hội chủ nghĩa, đó chính là thanh niên. Định hướng lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ C.Mác cho rằng thanh niên là cội nguồn sức sống của dân tộc: “Tương lai của giai cấp công nhân và do đó tương lai của nhân loại hoàn toàn phụ thuộc vào việc giáo dục thế hệ công nhân đang lớn lên”[4]. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm tới thanh niên, có một niềm tin không gì lay chuyển nổi vào tiềm năng sáng tạo, vào lực lượng hùng hậu của thế hệ trẻ. Khi truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin vào Việt Nam, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã chọn đối tượng thanh niên để xây dựng tổ chức cách mạng đầu tiên cho dân tộc là Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên và xuất bản tờ báo Thanh Niên. Năm 1926-1927, Người trực tiếp mở nhiều lớp huấn luyện, đào tạo nhiều thanh niên Việt Nam yêu nước, rồi đưa trở về nước xây dựng phát triển phong trào cách mạng. Với tầm nhìn chiến lược và bằng những hoạt động tích cực, hiệu quả, Người đã tạo dựng một lực lượng thanh niên cách mạng hùng hậu, đi tiên phong trong phong trào đấu tranh cách mạng.

Thực tiễn đã khẳng định các thế hệ thanh niên Việt Nam luôn thể hiện rõ vai trò là lực lượng xung kích của cách mạng. Lớp thanh niên tham gia ngay từ những ngày đầu cách mạng đã vượt qua muôn vàn khó khăn, gian khổ, phấn đấu rèn luyện trở thành những người cộng sản tiền bối, tiêu biểu, xuất sắc của Đảng và dân tộc như: Trần Phú, Lê Hồng Phong, Hà Huy Tập, Ngô Gia Tự, Nguyễn Thị Minh Khai…Trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm lược, thanh niên Việt Nam đã phát huy tinh thần và ý chí “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước” phấn đấu quên mình cho mục tiêu: độc lập dân tộc và thống nhất đất nước. Đánh giá cao vai trò xung kích cách mạng của tuổi trẻ và luôn đặt rõ vị trí của thanh niên trong tiến trình cách mạng, tại Lễ kỷ niệm lần thứ 35 Ngày truyền thống vẻ vang của Đoàn (26/3/1931-26/3/1966), Ban Chấp hành Trung ương Đảng đã tin tưởng trao cho thế hệ trẻ lá cờ mang dòng chữ: “Vì chủ nghĩa xã hội, vì lý tưởng cộng sản, thanh niên anh dũng tiến lên!”.

Là bộ tham mưu chiến đấu của Đảng, Trung ương Đảng ta luôn đứng ở tuyến đầu của cuộc đấu tranh giai cấp, hết sức tỉnh táo và nhạy bén, định hướng đúng đắn công tác tư tưởng trong bối cảnh chính trị xã hội phức tạp. Liên quan nhiều nhất đến công tác giáo dục lý tưởng cho thế hệ trẻ là Nghị quyết Trung ương 4 (khóa VII): “Sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, đất nước bước vào thế kỉ XXI có vị trí xứng đáng trong cộng đồng thế giới hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường xã hội chủ nghĩa hay không phần lớn tùy thuộc vào lực lượng thanh niên, vào việc bồi dưỡng, rèn luyện thế hệ thanh niên”. Kế thừa và phát triển các quan điểm của Đảng, ngày 25/7/2008, Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương (khóa X) đã ra Nghị quyết số 25-NQ/TW về “Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa”. Nghị quyết đánh giá cao vai trò của thanh niên Việt Nam và tầm quan trọng của công tác thanh niên: “Thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Thanh niên được đặt ở vị trí trung tâm trong chiến lược bồi dưỡng, phát huy nhân tố và nguồn lực con người. Chăm lo, phát triển thanh niên vừa là mục tiêu, vừa là động lực bảo đảm cho ổn định và phát triển vững bền của đất nước”; và “Công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc”. Đây là phương hướng, nhiệm vụ để Đảng, Nhà nước và toàn xã hội chăm lo, phát triển thanh niên trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. Nhiều phong trào cách mạng của tuổi trẻ, tiêu biểu như phong trào “Thanh niên lập nghiệp”, “Tuổi trẻ giữ nước”, “Thanh niên tình nguyện”, “Thi đua, tình nguyện xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”…đã diễn ra hết sức sôi nổi. Kết quả là đã góp phần tạo dựng nên một lớp thanh niên mới, trong đó có bộ phận thanh niên tiên tiến đi đầu trên nhiều lĩnh vực, có thái độ, nhận thức tốt và ý thức chính trị cao, có ý chí vượt qua khó khăn, vươn lên lập thân, lập nghiệp, phát huy mạnh mẽ truyền thống xung kích của lớp thanh niên đi trước. Cũng từ đó mà vai trò, vị trí của thanh niên ngày càng được khẳng định trong đời sống xã hội.

Tuy nhiên trong thực tế hiện nay, một bộ phận thanh niên còn tồn tại nhiều điểm yếu đáng lo ngại.  Ở nhiều nơi, lý tưởng xã hội chủ nghĩa mờ nhạt, hiểu biết về Đảng, về chủ nghĩa xã hội còn rất ít, thậm chí sai lệch, có biểu hiện suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức; theo lối sống thực dụng, thiếu ý chí phấn đấu vươn lên… Nguyên nhân của tình trạng trên có thể thấy từ những lý do sau:

Một là, sự phát triển lý tưởng xã hội chủ nghĩa của thanh niên chịu sự chi phối của tình hình chính trị quốc tế rất đặc biệt. Sự khủng hoảng dẫn đến sụp đổ chế độ xã hội chủ nghĩa ở các nước Đông Âu và Liên Xô làm cho phong trào xã hội chủ nghĩa tạm thời lâm vào thoái trào, các nước xã hội chủ nghĩa còn lại đứng trước những thử thách nghiêm trọng, tác động tiêu cực đến niềm tin, lý tưởng xã hội chủ nghĩa của một bộ phận đảng viên và quần chúng, nhất là thế hệ thanh niên mới lớn lên, thiếu kinh nghiệm, chưa từng trải. Nhiều thanh niên bị hoang mang, dao động, thậm chí dẫn tới hiện tượng “chảy máu chất xám” của đất nước.

Hai là, cùng với sự thoái trào tạm thời của chủ nghĩa xã hội trên thế giới thì một hiện thực khách quan tác động không nhỏ đến lý tưởng xã hội chủ nghĩa của thanh niên, đó là sự thích nghi của chủ nghĩa tư bản hiện đại. Trong suốt mấy thập kỷ qua, nhờ tận dụng những tiến bộ của khoa học công nghệ, chủ nghĩa tư bản đã có những điều chỉnh nhất định về chiến lược kinh tế, chính sách xã hội, bóc lột giai cấp công nhân và nhân dân lao động các nước ngày càng tinh vi hơn khiến cho nhiều thanh niên chưa được giác ngộ cách mạng sâu sắc đã ngộ nhận về bản chất của chủ nghĩa tư bản và phai nhạt lý tưởng xã hội chủ nghĩa.

Ba là, chủ nghĩa đế quốc và các thế lực thù địch tăng cường, đẩy mạnh chiến lược “diễn biến hòa bình” chống phá quyết liệt các phong trào cách mạng trên thế giới trên tất cả các mặt, với quy mô rộng lớn nhằm thực hiện ý đồ xóa bỏ chủ nghĩa Mác-Lênin, xóa bỏ chế độ xã hội chủ nghĩa đang tồn tại ở một số nước, trong đó có nước ta. Chúng tìm mọi cách tuyên truyền, phủ nhận lịch sử, phủ nhận thành quả cách mạng nhằm làm tha hóa đạo đức, lối sống của thanh niên, đánh mất niềm tin vào Đảng, vào chế độ, chống phá sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc xã hội chủ nghĩa của nhân dân ta.

Bốn là, mặt trái của nền kinh tế thị trường đã có những tác động tiêu cực không nhỏ đến quá trình phát triển lý tưởng xã hội chủ nghĩa của thanh niên. Sự phân cực giàu nghèo ngày càng tăng, xu hướng tuyệt đối hóa lợi ích cá nhân, coi nhẹ lợi ích tập thể, lợi ích xã hội đang nổi lên rõ rệt. Đây thực sự là trở ngại lớn đối với việc giáo dục, phát triển lý tưởng xã hội chủ nghĩa cho thanh niên hiện nay.

Thực trạng trên đòi hỏi Đảng, Nhà nước và cả hệ thống chính trị phải đề ra những chủ trương, biện pháp đúng đắn, kịp thời trong việc giáo dục, bồi dưỡng, phát triển lý tưởng xã hội chủ nghĩa cho thanh niên.

Thứ nhất, để phát triển lý tưởng xã hội chủ nghĩa ở thanh niên, phải nâng cao chất lượng giáo dục chính trị-tư tưởng, kết hợp chặt chẽ giữa giáo dục và tự giáo dục nhằm làm cho thanh niên giác ngộ sâu sắc chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, nắm vững đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta hiện nay, từ đó ra sức phấn đấu, rèn luyện, tu dưỡng, nâng cao đạo đức cách mạng, kiên định lập trường cách mạng, hình thành bản lĩnh chính trị vững vàng, tự chủ, sáng tạo, dám làm và dám chịu trách nhiệm, không chùn bước trước những khó khăn, đứng vững trước những cám dỗ, thách thức và nguy cơ, kiên quyết bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, bảo tồn bản sắc văn hóa dân tộc.

Thanh niên Việt Nam hiện nay có vinh dự được sinh ra và lớn lên trong thời đại Hồ Chí Minh. Đạo đức, phong cách của Người là tấm gương sáng cho thanh niên  chúng ta noi theo. Chỉ thị số 03-CT/TW của Bộ Chính trị khóa XI về “Tiếp tục đẩy mạnh học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” đã đạt được kết quả bước đầu, góp phần quan trọng vào việc thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng và Nghị quyết Trung ương 4 khóa XI "Một số vấn đề cấp bách về xây dựng Đảng hiện nay”. Tuy nhiên, việc học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh còn có những hạn chế, chưa trở thành việc làm thường xuyên, chưa thành ý thức tự giác của không ít tổ chức đảng, cơ quan, địa phương, đơn vị và một bộ phận cán bộ, đảng viên, trong đó có có lực lượng thanh niên. Ngày 25/7/2016, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã ban hành Kế hoạch số 03-KH/TW về thực hiện Chỉ thị số 05-CT/TW, ngày 15/5/2016 của Bộ Chính trị về “Đẩy mạnh học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” nhằm làm cho toàn Đảng, toàn dân, toàn quân nhận thức sâu sắc những nội dung cơ bản và giá trị to lớn của tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh, đồng thời đưa việc học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh thành công việc tự giác, thường xuyên, ngăn chặn, đẩy lùi sự suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống và những biểu hiện “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa” trong nội bộ; đẩy mạnh đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, quan liêu. Sự phát triển lý tưởng xã hội chủ nghĩa trong thanh niên Việt Nam gắn liền và phụ thuộc sâu sắc vào trình độ giác ngộ sâu sắc chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. Nâng cao chất lượng giáo dục chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh sẽ làm cho thanh niên thấm nhuần bản chất cách mạng, khoa học, nắm chắc phương pháp tư duy biện chứng khoa học, tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng.

Thứ hai, môi trường xã hội tác động rõ nét đến sự phát triển lý tưởng xã hội chủ nghĩa của thanh niên. Giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường là một đòi hỏi khách quan để khẳng định tính tất yếu, tính ưu việt của chủ nghĩa xã hội, đồng thời cũng là đòi hỏi khách quan trong phát triển lý tưởng xã hội chủ nghĩa cho thanh niên. Đất nước ta đang trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập quốc tế sâu rộng, sự nghiệp này đã và đang tạo ra cơ hội cho thanh niên phát triển toàn diện. Nguyên Tổng Bí thư Đỗ Mười đã nói: “Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là cơ hội ngàn vàng cho thanh niên nước ta rèn luyện, cống hiến và nhanh chóng trưởng thành. Đó cũng là môi trường hết sức thuận lợi cho thanh niên phấn đấu làm nên sự nghiệp lớn”. Làm chủ khoa học-công nghệ, kiên định bản lĩnh chính trị, bồi đắp lý tưởng xã hội chủ nghĩa phản ánh trọng trách nặng nề song vô cùng vẻ vang của thanh niên Việt Nam với Tổ quốc, với dân tộc.

Thứ ba, để giáo dục, phát triển lý tưởng xã hội chủ nghĩa cho thanh niên trong giai đoạn hiện nay cần phải tích cực, chủ động xây dựng hệ thống giá trị và giáo dục định hướng giá trị cho thanh niên, đồng thời tích cực đưa thanh niên vào hoạt động thực tiễn và các phong trào cách mạng của tuổi trẻ. Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh là tổ chức do Đảng, Bác Hồ trực tiếp sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện. Đoàn bao gồm những thanh niên tiên tiến tự nguyện phấn đấu thực hiện mục tiêu, lý tưởng của Đảng, là nguồn bổ sung quan trọng bảo đảm cho Đảng phát triển không ngừng. Hiện nay, Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh tiếp tục phát huy những truyền thống quý báu và bản chất tốt đẹp của thế hệ trẻ Việt Nam, kế tục xuất sắc và trung thành với sự nghiệp cách mạng vẻ vang của Đảng ta; tổ chức động viên thanh niên đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc; xứng đáng là đội dự bị tin cậy của Đảng, là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên Việt Nam; thực hiện tốt chức năng đại diện, chăm lo, bảo vệ quyền lợi hợp pháp, chính đáng của tuổi trẻ.

Thông qua các hoạt động của Đoàn, thanh niên được tăng cường giáo dục, bồi dưỡng lý tưởng xã hội chủ nghĩa, nhờ đó, góp phần phát huy vai trò của thanh niên trong tham gia phát triển kinh tế-xã hội, đảm bảo quốc phòng-an ninh phù hợp với yêu cầu, tình hình mới của đất nước.

Năm 2017 là năm tổ chức đại hội đoàn các cấp, tiến tới Đại hội đại biểu toàn quốc Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh lần thứ XI, nhiệm kỳ 2017-2022. Đây là sự kiện chính trị quan trọng, là diễn đàn của tuổi trẻ, thể hiện tinh thần dân chủ, đổi mới, xung kích, sáng tạo, tình nguyện của Đoàn và tuổi trẻ Việt Nam; là dịp để tổng kết, đánh giá kết quả cụ thể việc thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, đồng thời quán triệt sâu sắc tư tưởng chỉ đạo của Nghị quyết Đại hội lần thứ XII của Đảng, nghị quyết đại hội đảng bộ các cấp và các nghị quyết của Đảng về công tác thanh niên. Vì vậy, mỗi thanh niên Việt Nam trước hết cần tự giác nhận thức vai trò, vị trí và trách nhiệm của mình, đồng thời không ngừng nỗ lực phấn đấu để trở thành những con người giác ngộ lý tưởng xã hội chủ nghĩa, hoàn thiện bản thân, góp phần cùng toàn Đảng, toàn dân và toàn quân thực hiện thắng lợi sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa./.